Om mantelzorg te verlenen is een eerste vereiste dat je als mantelzorger zelf overeind blijft. Het opzoeken en vinden van kleine geluksmomenten helpt daarbij, zo kwam op 25 november naar voren tijdens de twaalfde editie van het Leeratelier Positieve Gezondheid.
9 december 2025
Suzan van der Pas, lector bij gastlocatie Hogeschool Leiden, heette de deelnemers welkom bij het Leeratelier, dat ‘Positieve Gezondheid en mantelzorg’ als thema had. Van der Pas refereerde aan de recente Week van de mantelzorg.
“Er verschenen diverse artikelen over mantelzorg, van de rol van werkgevers tot jonge mensen die mantelzorger zijn. Er komt meer aandacht en begrip voor mantelzorg.”
Goed in je vel zitten
Maria Grijpma besteedt al langer aandacht aan het onderwerp . Samen met Inge Jager schreef ze het boek ‘Klein geluk voor de mantelzorger’. Want dat klein geluk moet je opzoeken, benadrukte ze als spreker tijdens het Leeratelier.
“Hoe zorg je dat je mantelzorg aankan, veerkrachtig blijft, eigen regie blijft houden en niet in de overbelaste groep terechtkomt? Door dingen te doen waardoor je goed in je vel zit. Dat brengt positiviteit in een relatie”, vertelde Grijpma, die zelf zorgverlener is geweest en mantelzorger was voor haar vader. “Mijn vader had dementie en vertelde vaak dezelfde verhalen. Als ik niet lekker in mijn vel zat, had ik geen zin in weer zo’n verhaal. Maar als ik vrolijk was, vroeg ik ‘Pap, hoe zat het daar ook alweer mee?’ Je hoeft echt niet altijd vrolijk te zijn, maar doe er wel alles aan om ‘in de plus’ te zijn.
‘Alsjeblieft, kom niet in de overbelaste stand’
Grijpma haalde er een onderzoek bij waaruit blijkt dat je geluksgevoel voor 50% wordt bepaald door je genen, voor 10% door omstandigheden en dat je 40% in eigen hand hebt.
“Bij die 40% hoort ook dat je grenzen kunt aangeven, hulp kunt vragen, kunt omgaan met veranderingen etc. Maar die 40% kan er dus voor zorgen dat je ‘in de plus’ raakt. Alsjeblieft, geef jezelf die 40% en kom niet in de overbelaste stand. Als mantelzorger sta je altijd in de ‘geefstand’, maar leun ook eens achterover.”
Het boek ‘Klein geluk voor de mantelzorger’ is gebaseerd op het gedachtegoed Positieve Gezondheid. Grijpma: “De zes dimensies van Positieve Gezondheid samen bepalen hoe gezond je je voelt. Als ik me niet lekker voel, pak ik het spinnenweb Positieve Gezondheid erbij. Dat helpt om snel te scannen hoe je erbij zit en wat je nodig hebt.”
Reisgids mantelzorg 2.0
Lotte Coenen, verbinder van de Alliantie Positieve Gezondheid vanuit Hecht GGD Hollands Midden, ging vervolgens in gesprek met Lodewijk Schmit Jongbloed. Dit naar aanleiding van zijn boek ‘Reisgids mantelzorg 2.0’. Toen hij mantelzorger werd voor zijn vader, kwam hij naar eigen zeggen ‘in het oerwoud van de mantelzorg’ terecht. “Met op elk gebied een suboerwoud waar weer andere regels gelden.” Om mensen wegwijs te maken in de wereld van de mantelzorg, schreef Schmit Jongbloed een boek, zodat mantelzorgers goed voorbereid zijn. “Want het is ongelooflijk intensief”, sprak de auteur uit eigen ervaring.
Tips die hij de deelnemers aan het Leeratelier meegaf, gingen over tijdig starten en over de communicatie met broers en zussen. “Er zijn altijd bepaalde patronen in een gezin. Dat verdwijnt als je het huis uit gaat, maar komt terug als je voor een ouder gaat zorgen. Dan is communicatie ontzettend belangrijk. Onderling, maar ook breder. Wij schreven voor verdere familie soms een update hoe het met onze vader ging, wat voor neven en nichten aanleiding kon zijn om langs te komen.” Schmit Jongbloed deelde tenslotte verheugd dat er in 2026 een vervolg komt op het boek, maar dan in een versie voor laaggeletterden.
Proeftuin Mantelzorg Katwijk
De deelnemers aan het Leerateliers gingen vervolgens aan verschillende tafels verder met het thema mantelzorg. Aan één tafel werd de Proeftuin Mantelzorg Katwijk besproken door onderzoeker Margreet Adam vanuit Hogeschool Leiden en Laura Methorst, mantelzorgadviseur en procesondersteuner bij Welzijnskwartier. Zij deelden de eerste inzichten uit de proeftuin en gingen met name in op het bereiken van mantelzorgers. Want dat is niet eenvoudig, vertelde Adam.
“Veel mensen herkennen zichzelf niet als mantelzorger. ‘Ik help gewoon’ of ‘ik hoef daar geen aandacht voor’, zeggen ze dan. Dit vraagt om een andere taal en andere communicatiemiddelen, zodat mantelzorgers zich wél aangesproken voelen.”
Voor deze drie jaar durende pilot zijn onder andere medewerkers van de gemeente Katwijk geïnterviewd die mantelzorger zijn. Aanbevelingen die daaruit voortkwamen, waren om mantelzorg mee te nemen in het jaargesprek en ervoor te zorgen dat mantelzorgers weten waar ze een beroep op kunnen doen. Daarom komt er een ‘klantreis’ voor medewerkers van de gemeente Katwijk. Methorst: “Als ze alleen al weten dat er flexibiliteit is, geeft dat rust.”
Er ontstaat bij organisaties gelukkig meer bewustwording rond mantelzorg, aldus Adam. “In Katwijk zie je dat terug op verschillende gebieden in het gemeentelijk beleid, zoals het onderwijs, de parkeernormen etc. Dat is nodig ook, want welzijnsorganisaties kunnen het niet alleen. We hebben de informele zorg hard nodig.”
8 recepten voor klein geluk voor de mantelzorger
In het boek ‘Klein geluk voor de mantelzorger’ staan allerlei ‘recepten’ voor mantelzorgers. “Dit zijn dingen die je kunt doen binnen de zes domeinen van Positieve Gezondheid”, lichtte Grijpma toe. Hieronder een verkorte, bewerkte versie van de besproken recepten.
Recept 1: Liever langzaam
Domein: Lichaamsfuncties
Inhoud: Je bent gewend om als mantelzorger hard te werken en veel voor elkaar te krijgen. Dit recept helpt je om je bewuster te worden van wat jij nodig hebt op een dag, terwijl je je werk als mantelzorger gewoon blijft doen.
Recept: Voel deze week elke dag een paar keer je lichaam. Voel je spanning, pijn, emoties, moeheid? Heb je veel of weinig energie? Wat heeft je lichaam nu nodig? Is het mogelijk om dat nu aan jezelf te geven? Doe dat dan direct. Daarna ga je in een lagere versnelling verder met je bezigheden, met meer rust.
Recept 2: Ik zeg nee en dit is mijn grens
Domein: Mentaal welbevinden
Inhoud: Als bepaalde situaties ten koste gaan van jezelf, dan moet je ‘nee’ leren zeggen en je grenzen aangeven. Wat je bij elke assertiviteitscursus leert, zijn de regels ‘iedereen mag altijd alles vragen’ en ‘iedereen mag altijd nee zeggen’.
Recept: Maak een lijst van situaties waarin je hebt toegestemd om iets te doen. Noteer of het oké voor je was, óf dat je eigenlijk had willen weigeren. Welke kleine of grote grenzen werden overschreden? Wie vroeg in jouw ogen te veel? Bereid een gesprek voor waarin jij je grens gaat aangeven. Vraag of iemand je helpt bij de voorbereiding. Schrijf eventueel een paar zinnen op en bedenk of je het gesprek alleen kunt voeren of dat je er hulp bij nodig hebt. Vertel in het gesprek 1. wat er feitelijk aan de hand is, 2. hoe jij je erbij voelt en 3. wat het effect is.
Recept 3: Spelen met je gedachten
Domein: Mentaal welbevinden
Inhoud: Als je het druk hebt en veel zorgt, kun je de hele tijd denken aan alles wat je nog moet doen. Maar je kunt je gedachten beïnvloeden. Stilstaan bij wat jou blij maakt, heeft positieve gevolgen voor je houding en je gevoel van welbehagen.
Recept: Waar was je het afgelopen uur met je aandacht? Maakten die gedachten je gespannen of ontspannen? Stop een negatieve gedachte direct en richt je aandacht op iets wat je blij maakt. Benoem daarnaast de komende twee weken elke avond voor je gaat slapen drie positieve momenten van die dag. Bekijk na die twee weken wat dit je opgeleverd heeft.
Recept 4: Dankbaarheid, goed voor je hart
Domein: Zingeving
Inhoud: Je rent maar door en je voelt niet eens dat je jouw hart steeds meer afsluit. Je denkt dat je jezelf beschermt door niet te voelen, maar de prijs die je uiteindelijk betaalt is hoog. Wat ben je hard voor je hart! Dankbaarheid voelen is een manier om je hart te ontdooien.
Recept: Adem met aandacht in je hart. Voel wat je voelt. Bedenk daarna vijf dingen waar je dankbaar voor bent, ook als dat niet je eerste gevoel is. Het mogen kleine of grotere dingen zijn. En voel dan wat ‘dankbaar zijn’ met je hart doet. Gebruik het recept zo vaak als nodig is.
Recept 5: Verkwikt door de natuur
Domein: Zingeving
Inhoud: In de natuur zijn helpt je te ontspannen. Zelfs een kortdurend bezoek aan een park vermindert stress, zo blijkt uit onderzoek. Richt je de komende paar dagen vaker op de natuur.
Recept: Word je bewust van alle natuur om je heen, het hoeft maar weinig tijd te kosten. Fiets een stukje om door een park, loop voor het boodschappen doen even langs het water of adem de geur in van bomen en bloemen, van frisse lucht. Kun je de deur moeilijk uit? Haal dan de natuur in huis. Koop bijvoorbeeld bloemen, hang vetbollen voor het raam voor de vogels of bekijk vanuit je bed een webcam die in de natuur staat.
Recept 6: De weelde van je eigen plek
Domein: Kwaliteit van leven
Inhoud: Iedereen heeft ruimte nodig om te kalmeren, na te denken, op te laden, te herstellen, dus om dingen te doen die goed voor je zijn. Daarna kun je de wereld weer fris tegemoet treden. Maar wat doe je als je niet de luxe van een eigen kamer hebt en wel de behoefte voelt om je regelmatig terug te trekken?
Recept: Loop je huis, tuin, omgeving eens door en zoek jouw eigen plekje. Misschien kan ergens een hoekje gemaakt worden? Richt die nieuwe ruimte helemaal in naar jouw smaak. Leer jezelf aan om hier steeds naar terug te keren als je rust nodig hebt en om dan uitsluitend dingen te doen die echt goed voor jou zijn.
Recept 7: Het geschenk van kwetsbaarheid
Domein: Meedoen
Inhoud: Er gaat elke dag veel tijd zitten in regelen en organiseren. Als je niet uitkijkt, wordt dit hele proces zakelijk en doelgericht en verhardt je. Als je als mantelzorger ‘lastige gevoelens’ toe kunt laten, heeft dat positieve gevolgen voor jezelf en voor de zorg die je verleent.
Recept: Kijk eens welke boodschappen je geeft als je onder druk staat. Maak je verwijten? Klaag of zeur je? Ben je ongeduldig of boos? Is het mogelijk om nu te zien dat dit een te harde houding is voor jezelf en voor de ander en dat er daardoor geen écht contact is? Richt je nu helemaal op je ademhaling. Misschien kun je dan zeggen hoe moe, boos of machteloos je je voelt en vervolgens de situatie accepteren zoals die is. Waarschijnlijk is het nu mogelijk om liefdevoller te handelen.
Domein: Dagelijks functioneren
Recept 8: Makkelijk mag
Inhoud: Wij mensen houden van vaste gewoontes. Maar dan wordt er iemand ziek en komen er allerlei taken bij. De mantelzorger zet een tandje bij om alles netjes te doen zoals het altijd ging. Grenzen schuiven op, je wordt moe en het werk is nooit klaar. Oefen jezelf dan om taken steeds op de makkelijkste manier te doen.
Recept: Bekijk eens wat er makkelijker kan. Welke werkjes kunnen best blijven liggen? Welke gewoontes zijn tijdrovend? Hoe kun je op een eenvoudige manier tijd besparen bij huishoudelijk werk? Hoe is het met vervoer, werk, contacten met hulpverleners en familie? Kunnen er dingen makkelijker voor degene voor wie je zorgt? Het opzetten van deze bril scheelt tijd en kan een gevoel van vrijheid opleveren: de vrijheid om alles eens kritisch onder de loep te nemen en met een glimlach te kiezen voor makkelijk.
In het verslag benoemen dat deelnemers aan de 8 tafels aan de slag gingen met de recepten van Maria en dan koppeling maken met deze recepten.
Alliantie Positieve Gezondheid Zuid-Holland Noord 